Canlıların vücudunda bulunan dokular organları, vücutta benzer işlev ve görevleri olan organlar ise sistemleri meydana getirir. İnsan vücudunda 11 temel organ sistemi bulunur (1). Bu sistemler hayati fonksiyonların devam edebilmesi için bir bütün halinde çalışır. Vücuttaki bu 11 sistemden bir tanesi de sindirim sistemidir. Peki bağırsak sistemi nedir? Sindirim sistemi güçlendirme yolları nelerdir? Sindirim sistemi nasıl çalışır? Sindirim sistemi hakkında merak edilenler için yazının devamını okuyabilirsiniz.
Sindirim Nedir?
Canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Vücudun ihtiyacı olan enerjiyi sağlayan başlıca kaynaklardan bir tanesi ise tüketilen besinlerdir. Besinler, makro veya mikro besin öğeleri olarak iki sınıfta incelenebilir. Karbonhidrat, yağ ve proteinler makro besin öğeleridir. Su, mineral ve vitaminler ise mikro besin öğeleridir (2). İnsan vücudunun, sorunsuz bir biçimde çalışabilmesi bütün bu besin öğelerinin yeterli ve dengeli bir biçimde alınması ile mümkün olabilir. Tüketilen yiyeceklerin vücut tarafından kullanılabilmesi için daha küçük parçalara ayrılması gerekir. Besinlerin vücuda alınması, vücut içerisinde daha küçük parçalara yani yapı taşlarına ayrılması, hücrelere ulaştırılmak üzere kana ve lenf sistemine karıştırılması, atık ürünlerin ise vücuttan uzaklaştırılmasına sindirim adı verilir (3, 4). Peki sindirim sistemi nedir? Sindirim sürecinde görev alan organların oluşturduğu sisteme sindirim sistemi, organlara ise sindirim organları adı veririlir. Sindirim sistemi, sindirim kanalı ve sindirime yardımcı organlar olmak üzere iki temel başlık altında incelenir (4). Küçük besin moleküllerinin kana ve lenf sistemine karışmasına ise emilim adı verilir (3). Besinlerin sindirimi ve emilimi sindirim sistemi sayesinde gerçekleşir.
Sindirim Sistemi Özellikleri
İnsanda sindirim sistemi ağızla başlayan ve anüste sonlanan bir sindirim kanalı ile sindirime yardımcı olan organ ve salgı bezlerinden oluşur. Besinlerin sindirim süreci besinlerin ağza alınması ile başlar. Sindirim sistemi sindirim sürecini altı aşamada gerçekleştirir. Bunlar şu şekildedir:
Yutma: Besinlerin ağızdan yutağa iletildiği bu aşamaya ingesyon yani yutma adı verilir (4, 5).
Mekanik sindirim: Ağza alınan besinler vücut içerisindeki sindirimi, mekanik ve kimyasal sindirim olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşir. Besinlerin vücut tarafından kullanılabilmesi için daha küçük parçalar haline getirilmesi gerekir. Mekanik sindirim süreci, besinlerin ağızda çiğnenmesi ile başlar. Sonrasında mide ve bağırsaklarda peristaltik hareketlerle karıştırılır, çalkalanır ve daha küçük moleküller haline getirilir (4, 5).
Kimyasal sindirim: Mekanik sindirim aşamasının akabinde sindirim aşaması gelir. Kimyasal sindirim olarak da adlandırılan bu aşamada karbonhidrat, protein, yağ gibi besin molekülleri hücreler tarafından emilebilecek daha küçük yapı taşlarına ayrılır. Besin moleküllerinin daha küçük yapı taşlarına ayrılması süreci su ve sindirim enzimleri sayesinde gerçekleşir (5).
Hareketler: Sindirimin en önemli aşamalarından bir tanesi de sindirim sisteminde gerçekleşen hareketlerdir. Sindirim sürecinde mide ve bağırsak kanalında bulunan düz kaslar kasılır. Düz kasların kasılmasına peristaltik hareket adı verilir. Peristaltik hareketler, ağza alınan besinlerin sindirim sistemi boyunca ilerletilmesini sağlar (3, 4, 5). Bu hareketler ritmik kasılma hareketleridir (5). Bu sayede besinler sindirim kanalı boyunca ilerleyebilir. Dilerseniz bağırsağın önemi hakkında daha fazla bilgi alabilirsiniz.
Emilim (absorbsiyon): Sindirim olayının en önemli aşamalarından bir tanesi de emilim aşamasıdır. Bu aşamada, kimyasal sindirim sonucunda oluşan besin molekülleri, ince bağırsaklardan geçerek kan ve lenf sistemine karışır (4, 5).
Dışkılama (uzaklaştırma): Sindirim sürecinin son aşaması ise sindirilemeyen veya emilmeyen besin moleküllerinin vücuttan atılmasıdır. Bu aşama uzaklaştırma aşaması olarak da adlandırılır (3, 4, 5).
Sindirim Sistemi Ne İşe Yarar?
Vücudun ihtiyacı olan enerjiyi sağlamak başta olmak üzere sindirim sisteminin pek çok önemli görevi vardır. Sindirim sistemi görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-
Sindirim Sistemi, besinleri vücut tarafından kullanılabilir hale getirmek için şeker, amino asit ve yağ asitleri gibi yapı taşlarına ayırır .
-
Yapı taşlarına ayrılan besinleri hücre ve dokulara taşımak; sindirim sisteminin temel görevidir (6).
-
Sindirim sistemi, sadece vücut için gerekli olan besinleri hücrelere ve dokulara ulaştırmakta görev almaz. Aynı zamanda atık ürünlerin de vücuttan uzaklaştırılmasında görev alır (3).
Sindirim Sistemi Organları ve Görevleri Nelerdir?
Sindirim sistemi; sindirim kanalı ve sindirime yardımcı bezlerden oluşur. Ağızdan başlayan ve anüse kadar uzanan sindirim kanalı; ağız, yutak (farinks), yemek borusu (özofagus), mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten meydana gelir. Aynı zamanda sindirim sürecinde karaciğer, safra kesesi gibi sindirime yardımcı organlar ve tükürük bezi gibi sindirime yardımcı bezler de görev alır. Ağızdan başlayan ve anüste sonlanan sindirim kanalı yaklaşık olarak 8-10 metre uzunluğundadır (4). Sindirim sistemi; üst ve alt sindirim sistemi olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.
Üst Sindirim Organları Nelerdir?
Üst sindirim sistemi; ağız, yutak, yemek borusu (özofagus), mide ve onikiparmak bağırsağının ilk bölümünden oluşur (7, 8). Üst sindirim sistemi organları ve görevleri aşağıdaki gibidir:
Ağız: Ağız; sindirim sürecinin başladığı organdır. Bir başka ifadeyle sindirim kanalının ilk organı ağızdır. Dudaklar, alt ve üst çene, dil, dişler ve tükürük bezleri ağızda sindirimin başlamasına yardımcı olur. Ağza alınan besinler dudaklar, alt ve üst çene yardımıyla tutulur. Dil ise besinlerin yutağa iletilmesine yardımcı olur. Dişler sayesinde parçalanan besinler tükürük bezleri ile ıslatılır ve yutmaya hazır hale getirilir.
Yutak: Yutak; sindirim sisteminin ağızdan sonra gelen ve yemek borusuna kadar uzanan bölümüdür. Yutak, besinlerin ağız boşluğundan yemek borusuna doğru iletilmesinde görev alır (3, 9). Yutağın bir diğer görevi de alınan havanın iletilmesidir. Bir başka ifadeyle yutak hem sindirim hem de solunum sisteminde aktif rol oynar (4).
Yemek borusu (özofagus): Yemek borusu bir diğer adıyla özofagus sindirim kanalının yutaktan sonra gelen ve mideye kadar uzanan kısmıdır. Yemek borusu yaklaşık olarak 25-30 cm uzunluğundadır (3, 4). Yemek borusunun orta tabakasında bulunan kaslar peristaltik hareketlerle kasılarak yiyeceklerin mideye geçişini sağlar. Yemek borusunun alt ucunda sfinkter olarak adlandırılan kapağa benzeyen bir yapı bulunur. Alt ucunda bulunan sfinkter, yiyeceklerin mideye geçişi sırasında açılır ve sonrasında kapanır. Böylece yiyeceklerin mideden geriye kaçmasını önlemeye yardımcı olur.
Mide: Üst sindirim sistemi organları arasında yer alan mide, sindirim sürecinde görev alan en önemli organlardan bir tanesidir. Mide; yemek borusundan gelen besinlerin depolanması, karıştırılması ve ince bağırsağa iletilmesinden sorumludur. Midenin içerisinde bulunan bezlerden başta hidroklorik asit olmak üzere proteinleri sindirmeye yardımcı olan enzimler, mide fonksiyonlarını düzenleyen hormonlar, mide zarını hidroklorik asitten korumaya yardımcı olan mukus ve vücudun B12 vitaminini emmesi için gerekli olan enzimler salgılanır. İçerisindeki bezlerden salgılanan enzimler ve mukus birleşerek mide sıvısını oluşturur. Mideye gelen besinler peristaltik hareketlerle mide öz sıvısı ile karıştırılır ve kimus adı verilen bir karışım meydana gelir. Kimus haline gelen mide içeriği ince bağırsağa iletilir (4, 10, 11).
Onikiparmak bağırsağı (duodenum): İnce bağırsak; oniki parmak bağırsağı, jejunum ve ileum olmak üzere üç kısımdan oluşur. Onikiparmak bağırsağı, üst sindirim sisteminin son bölümüdür. Yaklaşık olarak 25 cm uzunluğunda ve C şeklinde olan onikiparmak bağırsağı mideden gelen kimusu pankreas, safra kesesi ve karaciğer gibi sindirime yardımcı organlardan salgılanan enzimlerin yardımıyla emilime hazır hale getirir (3, 11)
Alt Sindirim Organları Nelerdir?
İnce bağırsağın onikiparmak bağırsağı dışındaki kısımları, kalın bağırsak ve anüs alt sindirim sistemi organları arasında yer alır. Alt sindirim sistemi organları ve görevleri şu şekildedir:
İnce bağırsak: İnce bağırsağın onikiparmak bağırsağından sonra başlayan jejunum ve ileum olmak üzere iki bölümü daha bulunur. İnce bağırsak, enzimler sayesinde karbonhidrat, protein veya yağlar gibi besin maddelerini yapı taşlarına ayırır. Yapı taşlarına ayrılan besinler kana ve lenf sistemine karışır. Bu durum emilim olarak da adlandırılır (12). İnce bağırsaklar aynı zamanda sindirimin tamamlandığı organdır.
Kalın bağırsak: İnce bağırsağın bitiminden anüse kadar olan kısımda kalın bağırsak yer alır. Kalın bağırsak yaklaşık olarak 1,5-2 metre uzunluğundadır. Sindirim süreci tamamlandıktan sonra kimus kalın bağırsağa iletilir. Kalın bağırsak; kimustaki su ve elektrolitlerin geri emiliminde ve kalan atıkların depolanıp anüse iletilmesinde görev alır. Kalın bağırsağın en önemli görevlerinden bir tanesi de içerisinde bulunan yararlı bakteriler sayesinde B ve K vitamini gibi vitaminlerin sentezinde görev almasıdır (3).
Anüs: Anüs; sindirim sisteminin son bölümüdür. Sindirim sonucunda kalan atıklar anüse gönderilir ve burada dışkılama yoluyla vücuttan dışarı atılır (11).
Sindirim Sistemi (Bağırsak Sistemi) Nasıl Çalışır?
Vücuda ihtiyacı olan enerjiyi sağlamakla görevli olan en önemli sistemlerden bir tanesi sindirim sistemidir. Peki sindirim sistemi nasıl çalışır? Ağza alınan besinler, dişler yardımıyla parçalara ayrıldıktan sonra tükürük bezlerinden salgılanan enzimler sayesinde yumuşatılır ve dilin de yardımıyla yutağa ve oradan da yemek borusuna iletilir. Sindirim sistemi boyunca kaslar ritmik dalgalar halinde kasılır. Sindirim sisteminin bu kasılma hareketi peristaltik hareket olarak da adlandırılır. Peristaltik hareket sayesinde yemek borusundan mideye iletilen besinler burada çalkalanır ve yine peristaltik hareketlerle mide öz sıvısı ile karıştırılır. Bu karıştırma ve çalkalama işlemi sonunda kimus adı verilen bir karışım ortaya çıkar. Kimus mideden ince bağırsağa geçer. İnce bağırsak; sindirime yardımcı organ ve bezlerden salgılanan enzimlerin yardımıyla kimusta bulunan besin maddelerini yapı taşlarına ayırır ve vücudun kullanımına hazır hale getirir. Kullanıma hazır hale gelen besin molekülleri kana ve lenf sistemine karışır. Kalan maddeler ise kalın bağırsağa iletilir. Kalın bağırsak; kimustaki su ve elektrolitlerin geri emilimini sağladıktan sonra kalan atıkları anüse iletir ve atıklar dışkılama yoluyla vücuttan uzaklaştırılır (3, 11).
Sindirim Sistemi Hastalıkları Nelerdir?
Sindirim sistemi hastalıkları ağızdan anüse kadar olan sindirim kanalını etkileyen sağlık sorunlarıdır. Sindirim sistemi hastalıkları; sindirim sisteminin yapısal hastalıkları ve fonksiyonel hastalıkları olmak üzere iki sınıf altında incelenebilir. Sindirim sisteminin yapısal hastalıkları sindirim sistemi organlarında yapısal bir bozukluk olması neticesinde görülür. Hemoroid, divertiküler, kolon polipleri, reflü, kolon kanseri ve inflamatuar bağırsak hastalığı gibi hastalıklar sindirim sisteminin yapısal hastalıkları arasında sayılabilir. Fonksiyonel sindirim sistemi hastalıkları ise organların yapısında bir problem olmamasına rağmen mide bulantısı, kusma, kabızlık, ishal gibi sindirim sistemi sorunları görülen durumlardır (13).
Sindirim Sistemini Çalıştıran Besinler
Çeşitli sebeplerin etkisiyle sindirim sisteminde düzensizlikler görülebilir. Bağırsaklarda faydalı ve sağlıksız bağırsak bakterileri bulunur. Bu bakteriler bağırsak florasını yani bağırsak mikrobiyotasını meydana getirir. Bu bakteriler arasında doğal bir denge vardır. Bu dengenin bozulması başta bağırsak hareketlerinde düzensizlik olmak üzere çeşitli sindirim sistemi sorunlarına neden olabilir (14). Sindirim sisteminin düzgün çalışması için bağırsakların önemi büyüktür. Bağırsak sağlığı üzerinde ise tüketilen besinler oldukça etkilidir. Peki sindirim sistemine ne iyi gelir? Bağırsaklara iyi gelen yiyecekler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-
Yoğurt ve kefir gibi probiyotik içeren gıdalar,
-
Elma, rezene, chia tohumu gibi lif içeriği yüksek gıdalar,
-
Zencefil,
-
Lahana turşusu gibi fermente edilmiş gıdalar,
-
Tam tahıllar,
-
Yeşil yapraklı sebzeler (15, 16)
Sindirim Sistemi Bozukluğu Nedir?
Sindirim sistemi bozukluğu sağlıksız ve düzensiz beslenme alışkanlığı, organların yapısal bozukluğu gibi faktörlerin etkisiyle sindirim sisteminin görevini olması gerektiği gibi yerine getiremediği durumlarda görülür. Sindirim sistemi bozukluğu kendini sıklıkla hazımsızlık, şişkinlik, kabızlık, ishal gibi şikâyetler ile belli eder (13).
Sindirim sisteminin yanı sıra bağırsak florası bozukluğu hakkında da bilgi almak için tıklayın.
Uyarı: Bu metin kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
